U vezi s tim razlikujemo:

• fizički profesionalni stres
• psihički profesionalni stres.
U zavisnosti od vremenskog perioda nastanka i manifestacija razlikujemo;
• akutni profesionalni stres
• hronični profesionalni stres.

Etiologija

Za nastanak profesionalnog stresa bitni su:

• uslovi i zahtjevi posla (radno opterećenje) - sa jedne strane i sa druge strane;
• individualne karakteristike samog radnika - tj. njegovo doživljavanja samog posla.
Stres na poslu se može opisati kroz dva fenomena:
• kvantitativan - kada posao predstavlja izvor nedovoljnog opterećenja (suviše malo) ili prevelikog opterećenja (suviše mnogo);
• kvalitativan - kada posao radniku pruža nedovoljnu stimulaciju (suviše lako) ili prekomjernu stimulaciju (suviše teško).

Npr. jednostavni, monotoni poslovi (suviše lako) ako se rade pod vremenskom presijom (suviše mnogo), kao i poslovi koji se obavljaju rijetko (suviše malo) ali sa izuzetno komplikovanim odlučivanjem (suviše teško) mogu predstavljati stresne faktore.

Izvori psihičkog stresa

Postoji veliki broj pojedinačnih faktora i njihovih kombinacija koji se mogu izdvojiti kao izvori psihičkog stresa na nekom poslu. Uglavnom se izdvajaju sljedeći psihološki faktori profesionalnog stresa:

• odgovornost za bezbjednost ljudi - pri rukovanju mašinama i uređajima npr. vozači, piloti, kranisti.
• odgovornost za druge ljude - npr. poslovi menadžera, upravnika, nadzornika,
• odgovornost za materijalne vrijednosti - npr. rad sa skupom opremom, složenim uređajima,
• posao na izolovanim usamljenim mjestima - bez kontakta sa drugim ljudima i bez pomoći npr. čuvari.
• zamorni kontakti sa drugim ljudima - npr. rad na pregovaranju, rad sa učenicaima, pacijentima i sl.
• repetitivni i monotoni poslovi - gdje se radni zadaci ponavljaju u rasponu kraćem od 2 min.-rad na traci,
• nametnuti ritam rada - npr. poslovi vezani za ritam rada mašine, normirani poslovi,
• ograničavanje slobode i inicijative u poslu - poslovi koji zahtijevaju strogu primjenu pravila i propisa,
• poslovi u kojima postoji zahtjev za koncentrisanim posmatranjem - npr. kontrola kvaliteta proizvoda,
• poslovi sa zahtjevom za brzo obavljanje posla - npr.simultani rad na više mašina, usluživanje više ljudi,
• kompleksno odlučivanje i rješavanje problema posebno kad je vezano za vremenski rok i druge ljude,
• prisustvo faktora radne sredine - buka, prašina, hemikalije, mikroklima,
• organizacioni faktori rada - smjenski rad, noćni rad, neodređeno radno vrijeme,
• neodgovarajuća radna oprema i zaštitna sredstva,
• mogućnost nastanka vanrednih situacija,
• loši međuljudski odnosi i
• ubrzane promjene i inovacije na poslu.

Klinički oblici profesionalnog stresa

Sagorjevanje na poslu (Job Burnout Syndrome)

Najčeće se javlja kod ljudi koji su u toku rada izloženi velikim emocionalnim prilivima i davanjima (ljekari, prosvjetni radnici, uslužna djelatnost). Klinički se manifestuje emocionalnom tupošću, depersonalizacijom ličnosti i nemogućnosti samorealizacije novih obaveza i zadataka.

Tehno-stres

Nastaje kao posljedica disbalansa pritiska izrazitog razvoja nauke i tehnologije, sa jedne strane i nemogućnosti radnika da se usavrše i prilagode toj tehnologiji kako bi obavili posao korektno i u zadatom vremenskom periodu, sa druge strane. Klinički se manifestuje prije svega simptomatologijom poremećaja neurovegetativnog sistema.

Prevencija profesionalnog stresa

Mjere za prevenciju profesionalnog stresa mogu biti veoma različite:

• profesionalna selekcija - osoblja za poslove i zadatke koji nose rizik stresnog reagovanja,
• potpuno i pravovremeno informisanje - svih koji mogu biti izloženi stresu,
• adekvatno znanje i iskustvo - najbolje oružje u borbi sa iznenadnim teškoćama,
• program obuke i pripreme - za suočavanje sa stresnim faktorima i događajima,
• pravilno vaspitanje - razvijanje određenog radnog morala,
• tehnološke, strukturalne i organizacione mjere,
• medicinske i psihološke mjere i dr. - na psihološkom planu najčešće se primjenjuju mehanizmi kognitivne i bihevioralne prirode npr.: Direktna akcija - Izbjegavanje štetnih uticaja, suprotstavljanje tim uticajima ili njihovo otklanjanje; Razni palijativni modeli - koji se mogu sprovoditi na fiziološkom, psihološkom i socijalnom nivou.

Liječenje profesionalnog stresa

U situacijama ekstremnog opterećenja koje prevazilaze čovjekove normalne kompenzatorne mogućnosti, dolazi do javljanja stresa i patoloških procesa što izaziva pad radne i ukupne aktivnosti.

Efikasnost prevladavanja stresa u najvećoj mjeri zavisi od intenziteta i trajanja stresnih poremećaja nastalih pod dejstvom stresnih faktora, ali i od situacije i opštih okolnosti u kojima se koriste mjere za prevazilaženje stresa, kao i od kapaciteta i sposobnosti osobe koja je doživjela stres. Takve osobe najčešće se obraćaju za psihološku i medicinsku pomoć, koja podrazumijeva:

• razgovor sa povjerenjem i naklonjenošću,
• upoznavanje sa problemima na poslu i u životu,
• informisanje o prirodi stresnih događaja,
• promjena posla,
• učestvovanje u kulturno zabavnim aktivnostima,
• druženje,
• aktivan odmor i rekreacija,
• boravak u prirodi na svježem vazduhu,
• održavanje pozitivnog raspoloženja,
• bolja organizacija radnog i slobodnog vremena,
• podsticanje individualne stvaralačke aktivnosti,
• izgradnja poželjnog stila življenja,
• jačanje volje, kondicije, psihološke izdržljivosti i tolerancije na psihički stres i frustracije,
• sticanje vještina za samokontrolu i vladanje stresom kroz trening i relaksaciju (joga, vježbe),
• podizanje samopouzdanja optimizma i opšteg nivoa psihičkog zdravlja,
• medikamentozna terapija za vegetativno smirenje i
• liječenje u odgovarajućim ustanovama.