U skladu sa principima Bečke deklaracije o nacionalnim i regionalnim politikama i programima za neformalna naselja u Jugoistočnoj Evropi, Vlada Crne Gore je Strategijom o stanovanju 2011-2020, naglasila prioritet legalizacije nelegalno izgrađenih objekata.

Prema podacima Uprave za nekretnine iz 2011. godine kada je u pripremio bio Zakon o legalizaciji neformalnih objekata, na teritoriji Crne Gore je registrovano 39.922 bespravno sagrađenih objekata Prema nezvaničnim podacima, pretpostavka je da je broj bespravno podignutih objekata u Crnoj Gori znatno veći, te da se može računati na podatak od preko 100.000. Ovakav raskorak između zvaničnih i nezvaničnih podataka, posljedica je činjenice što je u prethodnom periodu Uprava za nekretnine uknjižbu ovih objekata vršila najčešće na zahtjev vlasnika neformalnog objekta.

Uzroci neformalne gradnje u Crnoj Gori su različiti, i mogu se generalno podijeliti na unutrašnje i spoljašnje uzroke.

Unutrašnji uzroci se odnose na neadekvatnu stambenu i zemljišnu politiku, nerazvijene modele legalizacije gradnje, neadekvatan sistem i koncept urbane gradnje, ograničenu ponudu građevinskog zemljišta, neriješene vlasničke odnose na njemu, na skupe i dugotrajne procedure za dobijanje građevinske dozvole, itd.

Spoljašnji uzroci su: demografski pritisak, nagli priliv stanovništva iz ratom zahvaćenih prostora u okruženju, višedecenijska ekonomska stagnacija, politički motivisano tolerisanje, slabi administrativni kapaciteti, korupcija i monopol, itd.

Međunarodna regulativa o pravu na stanovanje

Stanovanje se kao ljudsko pravo navodi u nizu međunarodnih dokumenata.

Incijativa za promjenu Ustava

Razlozi za uvođenje prava na stan u Ustav, leže u činjenici da ni do danas, četrvt vijeka nakon ukidanja državnog stanovanja, u Crnoj Gori ne postoji jasno formulisana stambena politika, odgovarajuće i precizno stambeno zakonodavstvo i prateći propisi vezani za socijalno stanovanje, kao ni institucionalni kapacitet za upravljanje i koordiniranje poslovima u ovoj oblasti. Uvođenjem prava na stan u Ustav, uspostavlja se polazna podrška svim domaćinstvima koja svoju stambenu potrebu ne mogu da riješe na tržištu.

Nastanak i razvoj bespravne gradnje u Crnoj Gori, posljedica je raskoraka između realnih potreba za stanovanjem sa jedne te stambene ponude i tražnje sa druge strane, uz njihovu istovremenu neusaglašenost kroz stambene, zemljišne, prostorne i razvojne politike. U crnogorskoj praksi, ovakva gradnja je u prvom redu rezultat vrlo rigidnih zakona i planske regulative, koji su propisivali visoke standarde gradnje i korišćenja prostora, u uslovima slabih kapaciteta za njihovo sprovođenje.Sa nešto manjim intenzitetom, nelegalna gradnja se počela javljati još 70-godina prošlog vijeka, uglavnom u gradovima koji su zbog mogućeg zapošljavanja bili migracioni cilj stanovnika provincije (neformalni objekti osnovnog stanovanja), te gradovima na primorju (vikendice ili kuće sa aprtmanima za izdavanje gostima tokom turističke sezone). U periodu 1991-2001 dinamika gradnje ovakvih objekata se višestruko povećala idući ka eksplozivnoj fazi koja je uslijedila u periodu nakon 2000. godine.

Orto-foto snimak je zapravo karta, odnosno panimetrijska fotografija iz vazduha, koja daje izuzetno bogat i detaljan prikaz panorame i objekata, sa mogućnošću sagledavanja izgleda fasada i spratnosti objekata. U 3D rezoluciji dostupni su različiti slojevi podataka, pa između ostalog postoji mogućnost preklapanja sa katastarskom kopijom plana, urbanističkim planovima, izračunavanja razdaljine i površine objekata itd. Postupak legalizacije neće otpočeti za sve bespravne objekte nakon podnošenja zahtjeva. Naime, bespravni objekti koji su uklopljeni u važeća planska dokumenta, započinju sa postupkom odmah nakon podnošenja zahtjeva, dok se postupci legalizacije za objekte koji nisu predviđeni važećim planskim dokumentima prekidaju do stupanja na snagu odluke o donošenju plana generalne regulacije Crne Gore, koji će odlučiti da li će se postupak nastaviti, ukoliko ti objekti budu prikazani na orto-foto snimku i uklopivi u plan generalne regulacije Crne Gore ili će u protivnom zahtjev za legalizacijom bespravnog objekta biti odbijen.

Plan generalne regulacije Crne Gore je planski dokument kojim se detaljnije određuju ciljevi i mjere prostornog i urbanističkog razvoja Crne Gore, uz uvažavanje specifičnih potreba koje proizilaze iz regionalnih posebnosti, razrađuju ciljevi planiranja prostora i uređuje racionalno korišćenje prostora i područja mora, u skladu sa ekonomskim, socijalnim, ekološkim i kulturno-istorijskim razvojem.

Prostor je, u urbanističkom smislu, skup svih prirodnih i izgrađenih struktura na površini, iznad ili ispod površine zemlje i vode, do granice dokle dopiru neposredni uticaji ljudske djelatnosti. Potreba i obaveza da se upravlja prostorom i promjenama u njemu, podrazumijeva prije svega društvenu regulaciju života i upravljanje ponašanjem ljudi, regulisanje odnosa i uspostavljanje harminizacije opšteg interesa i interesa pojedinaca. U tom smislu se srećemo sa pojmovima: prostorno uređenje i prostorno planiranje.